ECMO เทคโนโลยีหัวใจ – ปอดเทียมส่งเสริมการรักษาชีวิตผู้ป่วย

หัวใจและปอดถือเป็นอวัยวะที่สำคัญเนื่องจาก แก๊ส O₂ เป็นหนึ่งในปัจจัยสำคัญในกระบวนการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิตซึ่งถูกส่งผ่านเซลล์เม็ดเลือดในระบบหมุนเวียนโลหิตโดยมีหัวใจทำหน้าที่เป็นปั้มที่คอยส่งเลือดไปยังอวัยวะเป้าหมาย ในขณะเดียวกันอวัยวะต่าง ๆ จะส่งของเสีย โดยเฉพาะแก๊ส CO₂ มาแลกเปลี่ยนกับแก๊ส O₂ ในอากาศผ่านถุงลมในปอด ความสัมพันธ์ของอวัยวะทั้งสองเป็นหนึ่งในกลไกจากหลาย ๆ กลไกของร่างกายเพื่อให้เรายังสามารถดำรงชีวิต

ECMO คืออะไร

ECMO หรือ Extracorporeal Membrane Oxygenation เป็นหนึ่งในเครื่องมือพยุงหัวใจชนิดชั่วคราวซึ่งทำหน้าที่ทดแทนปอดและหัวใจในเวลาที่อวัยวะอ่อนแอเกินไปที่จะทำงานอย่างถูกต้อง ECMO นั้นไม่ได้ทำหน้าที่รักษา แต่ช่วยให้อวัยวะเหล่านี้ได้พักผ่อน

เป้าหมายของ ECMO คืออะไร?

เครื่อง ECMO นั้นมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้ปอดและหัวใจซึ่งได้รับความเสียหายมีระยะเวลาในการพักฟื้นตัวโดยการลดภาระของปอดและหัวใจซึ่งเสียหาย โดยเครื่อง ECMO จะใช้เฉพาะหลังจากได้ใช้มาตรการทางการแพทย์อื่น ๆ แล้ว เมื่อหัวใจและ/หรือ ปอดได้หายเป็นปกติแล้วจะไม่ต้องใช้เครื่อง ECMO

ชนิดของ ECMO

ECMO มีด้วย 3 ระบบคือ

• Veno – arterial ECMO (VA – ECMO): ช่วยในการแลกเปลี่ยนก๊าซและสนับสนุนการไหลเวียนของโลหิต ในขณะที่เลือดนั้นถูกสูบจากเส้นเลือดดำสู่เส้นเลือดแดง ระบบนี้จะสนับสนุนหัวใจและปอด เช่นเดียวกับระบบที่ใช้ในห้องปฏิบัติการสำหรับการผ่าตัดหัวใจ
• Veno – venous (VV – ECMO): ช่วยในการแลกเปลี่ยนก๊าซ เลือดจะถูกดูดออกจากเส้นเลือดดำและสูบกลับเข้าไปอีกครั้ง ระบบนี้จะใช้ได้กับปอดเท่านั้น
• Arterio – venous ECMO (AV – ECMO): ช่วยในการแลกเปลี่ยนก๊าซโดยการใช้แรงดันของเลือดเพื่อที่จะสูบเลือดจากเส้นเลือดดำสู่เส้นเลือดแดง

หลักการการทำงาน

การทำงานของVA-ECMO นั้นเหมือนกับการทำงานของหัวใจและปอดโดยมีกระบวนการดังนี้

1. นำเลือดออกจากผู้ป่วยผ่านทางปั้ม
2. นำเลือดไปฟอกที่ปอดเทียม เติม O₂ และนำ CO₂ ออก
3. นำเลือดดีกลับเข้าสู่ร่างกายด้วยวิธีเดียวกันกับเครื่องหัวใจและปอดเทียม(cardiopulmonary bypass machine) โดยแพทย์จะสอดใส่ท่อ cannula เข้าบริเวณหลอดเลือดดำและหลอดเลือดแดงขนาดใหญ่บริเวณขาหรือคอ

ข้อบ่งชี้การใช้งาน

เกณฑ์การใช้งาน ECMO จะใช้ก็ต่อเมื่อ

1. ผู้ป่วยที่ต้องการการช่วยเหลือเฉพาะระบบการหายใจอย่างเดียว
2. ผู้ป่วยที่ต้องการการช่วยเหลือทั้งระบบการไหลเวียนโลหิตและระบบการหายใจโดยเฉพาะในรายที่มีอาการรุนแรงมาก
3. การช่วยเหลือขณะทำปฏิบัติการช่วยฟื้นคืนชีพ (cardiopulmonary resuscitation: CPR)

ข้อควรระวัง

ในผู้ป่วยที่มีภาวะอวัยวะล้มเหลวหลายจุด ไม่สามารถใช้งาน ECMO ได้เนื่องจากในการใช้เครื่อง ECMO จำเป็นต้องใช้ยากันเลือดเเข็งตัวส่งผลให้ผู้ป่วยไม่สามารถสมานแผลได้เนื่องจากกระบวนการแข็งตัวที่ของเลือดถูกระงับ

อาการตกเลือดเนื่องจากการให้ยากันเลือดเเข็งตัว

การติดเชื้อบริเวณแผลที่ทำการใส่ท่อทางเดินเลือด

เกิดลิ่มเลือดหรือฟองอากาศในท่อทางเดินเลือด ในช่องหัวใจ หรือในปอดเทียม

 อาจพบภาวะไตทำงานบกพร่อง

เพิ่มโอกาสการเกิด stroke ถ้ามีลิ่มเลือดในหัวใจช่องซ้าย

ผู้ป่วยบางรายอาจเกิดเลือดไปเลี้ยงบริเวณขาไม่เพียงพอจนทำให้เกิดภาวะขาดเลือด

เมื่อไหร่จึงควรหยุดการใช้งาน ECMO

เครื่อง ECMO นั้นเป็นเครื่องพยุงหัวใจและปอดแบบชั่วคราวดังนั้นแพทย์จะหยุดการใช้งานเครื่อง ECMO ก็ต่อเมื่อผู้ป่วยผ่านพ้นภาวะวิกฤติและการบาดเจ็บรุนแรง โดยแพทย์จะลดความช่วยเหลือของเครื่องจนอาการกลับคงที่แล้วจึงเปลี่ยนเป็นเครื่องช่วยหายใจ

ประสิทธิภาพการรักษา

ผลการรักษาขึ้นอยู่กับความเร็วในการตัดสินใจใช้เครื่อง ECMO ข้อมูลจาก Extracorporeal Life Support Organization (ELSO) พบว่า
ECMO สำหรับหัวใจ รอดชีวิตร้อยละ 50
ECMO สำหรับระบบหายใจ รอดชีวิตร้อยละ 60
Extracorporeal cardiopulmonary resuscitation (ECPR) รอดชีวิตร้อยละ 30

หากผู้ป่วยไม่ได้รับการช่วยเหลืออย่างเหมาะสมอาจได้เกิดภาวะสมองตายเนื่องจากขาดออกซิเจน และอาจเสียชีวิตได้เนื่องจากหัวใจและปอดไม่ทำงาน

Automated External Defibrillator

ภาวะหัวใจล้มเหลวถือเป็นภาวะที่เกิดขึ้นได้กับทุกคน ถึงแม้ว่าผู้ป่วยจะไม่เคยมีอาการหรือออกกำลังกาย ดูแลสุขภาพอยู่เสมอก็ตามเป็นภัยร้ายที่กว่าจะรู้ตัวก็สายเกินไปแล้วและเกิดได้ตลอดเวลาทุกจังหวะการเต้นของหัวใจล้วนมีความเสี่ยง เครื่อง ECMO นี้ถึงแม้ว่าจะสามารถทำงานทดแทนหัวใจแต่เนื่องจากการใช้งานจำเป็นต้องอาศัยผู้เชี่ยวชาญที่มีความชำนาญ แต่ทว่าความตายไม่เคยรอผู้เชี่ยวชาญดังนั้นเราจึงควรรู้จักเครื่องมือที่ช่วยรักษาอาการผู้ป่วยทุกคนก่อนถึงมือผู้เชี่ยวชาญอย่าง AED หรือเครื่องกระตุกหัวใจไฟฟ้าแบบอัตโนมัติ ซึ่งไม่จำเป็นต้องอาศัยผู้เชี่ยวชาญที่มีความชำนาญมากเท่า ECMO ก็สามารถช่วยเหลือผู้ป่วยได้

ดังนั้นเราจึงควรกระจายเครื่อง AED เพื่อเพิ่มโอกาสการรอดชีวิตและปฎิบัติตามห่วงโซ่การรอดชีวิต

อ้างอิง

เครื่องช่วยพยุงการทำงานของหัวใจและปอด (ECMO) | บำรุงราษฎร์ (bumrungrad.com)

AED ทางเลือกเพื่อทางรอด (bangkokpattayahospital.com)

Venoarterial Extracorporeal Membrane Oxygenation in Cardiogenic Shock – ScienceDirect