เคยสงสัยไหมว่า ในขณะที่เราสามารถติดต่อสื่อสารกันได้อย่างง่ายดายด้วยปลายนิ้วผ่านอินเตอร์เน็ต โพสต์หรือแชร์เรื่องราวให้เพื่อนผ่านเครือข่ายสังคมออนไลน์ (Social Network) สัตว์ก็มีการส่งเสียงหรือสัญญาณรูปแบบต่างๆระหว่างกัน แล้วต้นไม้ล่ะ มันมีการพูดคุยสื่อสารกันบ้างหรือเปล่า
คำตอบคือ “มี” แต่ก็คงไม่ได้คุยกันให้เราเห็นข้างบนหรอก ต้นไม้เหล่านี้จะแอบซุบซิบกันอยู่ในชั้นใต้ดิน แต่คำถามก็คือ พวกมันทำได้อย่างไร
อย่างที่เรารู้กันดีว่าต้นไม้จะมีรากที่ฝังอยู่ที่ชั้นใต้ดินเพื่อดูดน้ำและแร่ธาตุ เช่น ไนโตรเจน หรือ ฟอสฟอรัส ซี่งจะหาได้จากในดินเท่านั้น แต่ลำพังแค่รากเพียงอย่างเดียวอาจจะไม่เพียงพอ มันจึงต้องมีตัวช่วยในการหาแร่ธาตุเหล่านี้ ซึ่งก็คือเชื้อราไมคอร์ไรซา (Mycorrhiza) นั่นเอง
ที่มา Oregon Caves National Monument
ตัวเชื้อราพวกนี้จะมีการสร้างเส้นใย (Hyphae) งอกยาวไปอยู่ที่บริเวณปลายรากของต้นไม้ เส้นใยเหล่านี้จะเป็นตัวช่วยรากต้นไม้ให้ดูดซึมแร่ธาตุอย่างฟอสฟอรัสและไนโตรเจนได้ดีขึ้น แต่เส้นใยของราพวกนี้ไม่ได้ทำให้รากต้นไม้ฟรีๆนะ สิ่งที่ต้นไม้ต้องให้กับเส้นใยของเชื้อราเป็นการตอบแทนก็คือสารที่เชื้อราขาดแคลนอย่างเช่น คาร์บอน ที่ต้นไม้เองก็มีเยอะอยู่แล้ว เพราะมันสามารถสร้างได้จากกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสง (Photosynthesis) ซึ่งตัวคาร์บอนนี้เป็นองค์ประกอบสำคัญของสารที่สำคัญ อย่าง คาร์โบไฮเดรต โปรตีน ไขมัน หรือแม้กระทั่งสารพันธุกรรมก็ตาม จะได้เห็นได้ว่าเชื้อราและรากต้นไม้จะมีความสัมพันธ์ระหว่างกัน (Symbiosis) เป็นความสัมพันธ์แบบพึ่งพา (Mutualism) ที่ทั้งสองฝ่ายจะได้ประโยชน์ทั้งคู่เมื่ออยู่ด้วยกัน ในวงการเกษตร เราจะพบเจอผลิตภัณฑ์ปุ๋ยที่มีการคลุกกับเชื้อราเหล่านี้เพื่อเพิ่มผลผลิตให้กับพืช ซึ่งก็ใช้ประโยชน์จากความสัมพันธ์แบบพึ่งพาระหว่างรากพืชกับเชื้อรานี้นั่นแหละ
ที่มา Getty Images
เมื่อเส้นใยเชื้อราได้รับสารอาหารจากต้นไม้อย่างเพียงพอ ก็จะมีการเจริญเติบโตมากขึ้น โดยเส้นใยเหล่านี้จะงอกยาวขึ้นไปตามผิวรากของต้นไม้ เพื่อเข้าสู่รากในตำแหน่งอื่นๆต่อไป และยิ่งไปกว่านั้น เส้นใยก็ยังมีการงอกแบบขยายออกไปในดินเพื่อสร้างเป็นโครงข่ายเส้นใยเชื้อราให้กว้างขวางมากขึ้น และโครงข่ายเส้นใยของเชื้อรานี้เอง ที่จะเป็นตัวเชื่อมถึงกันระหว่างรากต้นไม้ในพื้นที่ต่างๆ ให้สามารถติดต่อสื่อสารกันได้ เหมือนกับอินเตอร์เน็ต เรียกว่า Mycorrhizal network หรือที่เรียกกันง่ายๆว่า Wood Wide Web โดยล้อมาจาก World Wide Web นั่นเอง
โครงข่ายเส้นใยเชื้อราเหล่านี้ ไม่ได้มีไว้เพื่อแลกเปลี่ยนสารอาหารระหว่างพืชกับเชื้อราเพียงอย่างเดียวเท่านั้น แต่ยังสามารถเชื่อมโยงไว้แลกเปลี่ยนหรือแชร์สารอาหารระหว่างต้นไม้ด้วยกันได้ อย่างเช่น ถ้ามีต้นไม้ต้นเล็กๆ อยู่รอบๆต้นใหญ่ แล้วได้สารอาหารไม่พอ ต้นไม้ต้นใหญ่ก็สามารถส่งอาหารผ่านทางโครงข่ายนี้ไปให้ต้นไม้ต้นเล็กที่อยู่รอบๆต้นใหญ่ได้เช่นกัน
ที่มา BBC Science Focus
ยิ่งไปกว่านั้น เมื่อต้นไม้ต้นนึงตายไป ต้นไม้ที่อยู่รอบข้างก็สามารถดูดสารอาหารจากต้นที่ตายเพื่อเอาไปใช้งานได้โดยผ่านโครงข่ายเส้นใยเชื้อรานี้ และเมื่อมีภัยอันตรายที่จะเกิดขึ้นกับต้นไม้ต้นนึง ต้นไม้ต้นนั้นก็จะส่งสารเคมีผ่านโครงข่ายเชื้อราไปยังต้นไม้ที่อยู่บริเวณใกล้เคียงเพื่อเป็นสัญญาณเตือนภัย เพื่อให้ต้นไม้ที่อยู่บริเวณนั้นสามารถเตรียมตัวรับมือได้ทัน
ถึงประโยชน์ของโครงข่ายเส้นใยเชื้อราจะมีมากมาย แต่ในขณะเดียวกันก็จะมีพืชอย่างกล้วยไม้บางชนิดที่รู้ถึงการมีอยู่ของโครงข่ายเส้นใยเชื้อรานี้ รู้ว่ามีการส่งสารอาหารกันไปมา ก็เอาตัวเองเข้าไปเจาะขโมยสารอาหารกินในโครงข่ายนี้ซะเลย เป็นเหมือนกับแฮคเกอร์ที่เข้าไปเจาะระบบอินเตอร์เน็ตเลยทีเดียว และนอกจากนั้นก็จะมี พืชชนิดอื่น เช่น ต้น Black Walnut ที่สามารถปล่อยสารเคมีที่เป็นพิษเพื่อโจมตีต้นอื่นผ่านโครงข่ายเส้นใยเชื้อรานี้ได้เช่นกัน ใช่แล้ว มันร้ายมากเลยค่ะหัวหน้า
นี่เป็นเพียงส่วนเล็กๆส่วนนึงที่ทำให้เรารู้จักกับโลกใต้ดินมากขึ้น ยังมีเรื่องราวที่น่าพิศวงในนั้นอีกมากที่รอให้เราเข้าไปค้นหาแล้วมาเล่าสู่กันฟัง อยากให้ทุกคนรอติดตามต่อไป ถ้ามีการค้นพบที่น่าสนใจเพิ่มมาอีก ผู้เขียนจะหยิบมาเล่าให้ทุกคนฟังอีกแน่นอน
อ้างอิง
Wood wide web: Trees’ social networks are mapped – BBC News
The Secrets of the Wood Wide Web | The New Yorker
Mycorrhizal networks: how trees talk through the wood-wide web | BBC Science Focus Magazine
สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ | สรีรวิทยาพืชไร่ (Physiology of Field Crops)
